YELKENKANAT İLE TÜRBÜLANS
Gelelim yelkenkanat ile türbülans konusuna. Bazen uçuşa çıktığımız hava türbülünslı olur. Hatta bu türbülans uçuşa çıkmadan önce öngöremediğimiz kadar şiddetli olabilir. Seviyesi o kadar artabilir ki askı kayışımızın gerginliğini alacak kadar can sıkıcı olabilir. Peki böyle bir durum başımıza geldiğinde ne yapmamız veya ne yapmamamız doğru olur.Yelkenkanatla (deltakanat) türbülans ile karşılaştığımızda ne yapmamız gerektiğini detaylı bir şekilde araştırıp ingilizce olan bir makaleyi ülkem yelkenkanat pilotları için dilimize çevirdim ,tabi kendimde uçak ve helikopter pilotu olmam sebebiyle konuyla ilgili bazı bilgilerimi ekledim ve makaleden çıkardığım küçük bölümlerde oldu. Makale Ryan Voight tarafından yazılmış olup orjinalini freeflightadvice.com adlı websitesinden okuyabilirsiniz.
Yukarıda sorduğumuz bu sorulara yanıt vermeden önce türbülansın ne olduğunu biraz konuşalım. Hepimiz bir vapura,gemiye binmişizdir. Binmeyen varsa internetten izlesin:). Basit bir şekilde açıklamak gerekirse türbülansı tıpkı vapurun yüzerken hemen ardında oluşan dağınık,düzensiz ,girdaplı su gibi hayal edebiliriz. Sonuçta gemi suyun içinde nasıl hareket ediyorsa bizde yelkenkanatımızda havanın içinde hareket ediyoruz.
Pek çok türbülans türü vardır. Bunlardan bizi en çok etkileyen termik türbülans ve mekanik türbülanstır. Termik türbülans termik ısınma sonucu meydana gelir. Basınç ve ısı farklılıkları bazı hava kütlelerini yukarı, bazısınıda aşağı iter.
Mekanik türbülans ise havanın haraket halinde iken yeryüzündeki cisimlere çarpması ve temas etmesi sonucu karışması, düzensiz yapıya gelmesidir. Örneğin ağaç, bina, tepe mekanik türbülansa neden olurlar. Sadece cisimler değil başka hava kütleleri ile çarpışma da mekanik türbülansa neden olabilir.
Yelkenkanat ile türbülans durumunda ne yapmalı sorusuna cevap vermeden önce birde türbülanslı havayı tahmin etme konusunu konuşalım. Yelkenkanat pilotu olarak yapacağımız en iyi şey aşırı türbülanslı havada uçmamaktır. Bunlar için mevcut meteoroloji kaynakları ve varsa eğer bizden önce uçan pilotun verdiği bilgiler kullanılabilir. Ancak benim bahsedeceğim bir diğer yöntem mevcuttur.
Termal ve mekanik türbülans tahmin edebilir. Termal türbülansın tahmini ise şu şekilde yapılabilir. Öncelikle farklı hava kütlelerinin karşılaştıklarında meydana gelen olaylar fizik kuralları dahilinde olur. Bu konuda ise en önemli ipucu mahalli basınçtır. Deniz seviyesinde standart şartlarda atmosfer basıncı 29.92 inç/civa veya 76 cm/civa, milibar cinsinden ise 1013,25 mb olarak ölçülür. Bu standart basınç değerine göre mahalli basınc değerini kıyaslayarak o gün alçak basınçmı yüksek basınçmı olduğunu anlayabilir ve buna göre havayı yorumlayabiliriz.
Bulunduğunuz şehrin basınç değerine www.hazarfen.mgm.gov.tr. adresinden uluşabilir, o günün metar rasatına bakarak basınçla beraber pek çok faydalı bilgiye ulaşabilirsiniz. Tabi hemen söyleyeyim bu rasatlar o şehrin hava meydanında yapılır eğer uçuş yapacağınız yerle rasatın yapıldığı hava meydanı arasındaki mesafe fazlaysa değerlendirme doğru olmayabilir. Örneğin Ankara için Esenboğa meydanınında ölçülen yerel basınç değerini birlikte yorumlayalım.
LTAC 221920Z 04014KT 9999 SCT040 SCT100 00/M04 Q1021…. diye devam eden metarda q ile başlayan değer 1013,25 değerinden büyük olduğu için o gün orada yüksek basınç değerlendirmesini yapıyoruz. Eğer rasattaki basınç 1013,25 mb’ dan düşük olsaydı alçak basınç var diyecektik.
Alçak basınçlı havalarda genel olarak stabil olmayan bir hava olur. Alçak basınç sisteminde termaller güçlü ve sert bir şekilde oluşur. Bu bir sürü termal olacağı anlamına gelmez. Sadece olduğu zaman güçlü olacaktır demektir. Bu termallerden birine uçmak, yüzünüze yumruk yemiş hissi yaratabilir. çünkü siz dakikada 200 feet varyo ile alçalırken bir anda +800 feet varyo ile tırmanmaya başlarsınız. Yelkenkanat pillotları olarak termal hava içinde yükselmeyi tabiki isteriz ancak unutmamamız gereken şey bu tarz ani bastırıcı ve kaldırıcılar kontrolü kaybetmememize neden olabilir.
Yüksek basınçlı günlerde ise tam tersidir. Böyle havalarda stabil bir hava kütlesi söz konusudur ve doğru düzgün termal yoktur. Bu havanın hiç haraket etmediği ve güneşin ısıtması sonucu havanın yükselmediği anlamına gelmez. Sadece ısınan havanın birleşip dev bir termal oluşturması yerine, orda burda küçük termaller halinde ortaya çıkmasıdır. Ve bu termaller genelde bozuk, parça pinçik yapıda olur.
Yelkenkanat ile türbülans olan havalarda nasıl uçarız , ne yapmalıyız sorusuna cevap vermeden önce son olarak, havanın türbülanslı olup olmadığını kontrol etmeli ve kendimize ben bu türbülanslı havada uçabilirmiyim sorusunu sormalıyız.
Pekala, kendinizi yelkenkanat ile türbülans olan bir havada uçarken buldunuz… yapmanız gereken en önemli şey hızınızı yüksek tutmak, yüksek hız yüksek kontrol demektir. Fakat yüksek hızla gelebilecek yapısal hasarıda unutmamak gerekir. Yüksek hızla birlikte kanatınızın üzerindeki stres artar. Sertifikalı yelken kanatlarda manevra sürati olan Va belirtilmiştir. Türbülanslı havalarda bu sürat geçilmemelidir. Araba ile kasisten geçerken 10km/sa ile 50 km/sa ile geçmenin arabanızdaki etkisini düşünün. Bu yüzden trim süratinden daha hızlı fakat manevra süratinden (Va) daha yavaş uçmalıyız.
Eğer türbülans nedeni ile ağırlığınızı kaybettiğinizi askı kayışınız boşta olduğunu hissederseniz , alt trapeze sıkı bir şekilde tutunmak mantıklı olacaktır. Çünkü ağırlığınız olmadığı için ne tarafa kumanda verdiğiniz bir önemi yoktur. En azından bu şekilde ani sarsıntılar sonucu yan trapeze çarpma ihtimaliniz azalır.
Aşağıdaki videoda usta pilot Wolfinin türbülans sonucu yan tellere çarpmasını izleyelim.
Burada aslında pilotun vücudu yukarı zıplamıyor. Yukarıdan hava akımı yelkenkanatı aşağı doğru itiyor. Burada bir diğer türbülans çeşidi olan açık hava türbülansını görüyoruz. Düşününkü böyle birşeyin son yaklaşmada ve ya inişte başınıza geldiğini. İçinde yüzdüğümüz hava ona saygı duymamızı ve kendisini hesaba katmamızı hakediyor.
Yelkenkanat ile (deltakanat) eğlenceli, emniyetli uçuş yapabilmemizin önceliklerinden biri havayı iyi okumak ve uçuşa karar vermeden önce iyi değerlendirmektir.
Emniyetli uçuşlar dilerim.
Esenlikle Kalın!
